Bilişsel Önyargılar Sözlüğü - DavranisBilimleri.Org

Bilişsel Önyargılar sözlüğü, literatürde en sık karşılaşılan 150 zihinsel tuzaktan oluşan sürekli güncellenecek bir bilişsel önyargılar listesidir. Bilişsel önyargılar dört farklı başlık altında toplanabilir. Bunlar i) Bilgi (information): Bilgiyi filtremele süreci ile ilgili önyargılar, ii) Anlam (Meaning): Bilgiler arası bağlantı kurma, bildiklerimizden yola çıkarak örüntü kurma süreci ile ilgili önyargılar, ii) Hız (Speed): Yeni bilgiye dayanarak karar vermeye ilişkin önyargılar, iv) Bellek (Memory): Belleğimize kaydedeceğimiz ve kullanabileceğimiz bilgileri etkili şeklinde kullanma sürecinde ortaya çıkan önyargılar. Kodeksi indirmek için tıklayınız

Bilişsel Önyargılar Kodeksi

Bilişsel Önyargı Arama Kutusu

All | # A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Absent-mindedness | Dalgın-Düşüncelilik

Tanım: Kişinin dikkat eksikliğini ve/veya bir şeyi hatırlamasına engel olan etkileri ifade eden bilişsel bir süreçtir. i) Dikkat eksikliği ii) Bir maddeye odaklanıp diğerlerini unutmak iii)Dış etkenler tarafından dikkatin dağıtılması

Ambiguity Bias | Muğlaklık Önyargısı

Tanım: Kişilerin risk ve belirsizlik altında tercihte bulunurken, olumlu sonuç hakkında olasılıklarını hesaplayabildikleri şeyleri, sonucu muğlak olan şeylere tercih etme eğilimini ifade etmektedir.

Literatür: Ambiguity Effect

Anchoring Effect | Çapalama Etkisi

Tanım: Bireylerin bir konu hakkında aldıkları ilk bilgiye yoğunlaşarak, yeni bilgileri bu bağlamda değerlendirmelerine ilişkin zihinsel yanılgı.

Anectodal Fallacy | Anektodal Kanıt Safsatası

Tanım: Kişinin öznel deneyiminden yola çıkarak genelleme yapması, neden-sonuç ilintisi kurarak belirli konular hakkında genel yargılara varması eğiliminde olmasını ifade eder.

Anthropomorphic Bias | İnsanbiçimcilik Önyargısı

Tanım: Kişinin bir nesneye, hayvana insan benzeri özellikler, genellikle zihinsel özellikler veya eylemlilik atfetme eğilimi göstermesi şeklinde ortaya çıkan bilişsel önyargıdır. Örneğim bulutlardaki şekillerde insan yüzü görme gibi.

Appeal to Novelty | Yeniliğin Çekiciliği Önyargısı

Tanım: Kişinin yeni olan şeyleri çoğunlukla mevcut olana tercih etme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Appeal to Probability Fallacy | Olasılık Safsatasına İtiraz

Tanım: Kişinin bir şeyin sırf gerçekleşmesi olasılık dahilinde olduğu için gerçekleşeceğini varsayma eğilimini ifade eden bilişsel yanılgıdır.

Literatür: Murphy's Law

Attentional Bias | Seçici Dikkat Önyargısı

Tanım: Bireyin bilinçaltı düzeyde dikkatini verdiği noktaları seçmesi, bilgileri işleme eğilimidir. Örneğin sigara içen birinin diğer insanların sigara içtiğini fark etme olasılığı sigara içmeyene göre daha yüksektir.

Literatür: Attentional Bias, Attention Bias

Authority Bias | Otorite Önyargısı

Tanım: Bireylerin, olayla ilişkisi olmasa da kendileri için otorite olarak tanımladıkları figürün görüşlerine, otorite olarak kodlamadıkları kişilere göre daha çok doğruluk atfetmesi veya otorite gördükleri figürün görüşlerinden daha çok etkilenmesi eğilimidir.

Automation Bias | Otomasyon Önyargısı

Tanım: İnsanların otomatik karar verme sistemlerinden gelen önerileri tercih etme ve doğru olsa bile otomasyon olmadan ortaya çıkan karşıt bilgileri görmezden gelme eğilimidir.

Availability Heuristic | Bulunabilirlik Önyargısı

Tanım: Yakın zamanda gerçekleşen olaylara ait bilgilerin, geçmişten gelen daha etkili anılara ait bilgilere göre daha ağır basmasını ifade eden bilgi işleme ile ilgili önyargı ya da sezgi.

Literatür: Availability Heuristic, Availability Bias, Availability Shortcut

Backfire Effect | Geri Tepme Etkisi

Tanım: Kişinin bildikleri ile ters düşen yeni bir bilgiyi, kanıtı reddetmesi sonrası mevcut görüşlerine daha fazla inanma eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Bandwagon Effect | Sürü Psikolojisi

Tanım: Kişinin sırf başkaları da yapıyor diye belirli davranışları, tarzları veya tutumları benimseme eğilimi şeklinde tanımlanan bilişsel önyargıdır.

Literatür: Herding Behaviour

Barnum Effect | Barnum Etkisi

Tanım: Kişinin genelleştirilmiş kişilik tanımlarına inanma (kişilik testleri, burçlar v.b.) ve bunları kendini doğru tanımladığı şeklinde düşünme eğilimini ifade eden bir bilişsel önyargıdır.

Literatür: Forer Effect

Belief Bias | İnanç Önyargısı

Tanım: Kişinin bir argümanın sonucunu, argümanın kendisinin geçerliliği veya geçersizliği yerine önceki bilgilerine ve mevcut inançlarına dayanarak değerlendirdiği bilişsel bir önyargıdır.

Bizarreness Effect | Tuhaflık Etkisi

Tanım: İnsanların garip, olağandışı veya "tuhaf" bilgileri, sıradan bilgileri hatırlamaktan daha kolay hatırlama eğilimini ifade etmektedir.

Cheerleader Effect | Amigo Kız Etkisi

Tanım: Kişinin bir grup içinde yer alan birini, tek başına olduğu duruma göre daha çekici bulması eğilimi ile ilgili zihinsel önyargıdır.

Choice Supportive Bias | Seçimim Doğru Yanılgısı

Tanım: Bireyin bir seçimde bulunduktan sonra yaptığı seçimin pozitif özelliklerine olması gerekenden daha fazla değer vermesi, seçiminin negatif özelliklerini ihmal etme eğiliminde olmasına ilişkin bilişsel önyargı. Satın alma sonrası tercihini rasyonelleştirme çabası şeklinde de bilinmektedir.

Literatür: Post-Purchase Rationalization

Confirmation Bias | Doğrulama Önyargısı

Tanım: Bireylerin mevcut görüşlerini doğrulayan bilgileri araması, verilen yeni bilgiyi mevcut inanışlarına göre değerlendirmesi eğilimi.

Literatür: Continued Influence

Conjunction Fallacy | Birleştirme Safsatası

Tanım: Kişinin olasılık yasalarını ihlal eden, iki veya daha fazla olayın aynı anda gerçekleme olasılığını, olaylardan birinin gerçekleşme olasılığından daha yüksek tahmin etme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır. Örneğin Ahmet'in gözlük takma olasılığı 0.5 ve kitap okuma olasılığı 0.5 iken; Ahmet'in gözlüklü olup kitap okuma ihtimalini 0.5'ten yüksek tahmin etmek.

Literatür: Problem of Linda

Conservatism Bias | Muhafazakârlık Önyargısı

Tanım: Bir konu hakkında yeni bilgi elde edilmesine karşın bireylerin kendi görüş ve düşüncelerini revize etmemelerine ilişkin bilişsel eğilim.

Context Effect | Bağlam Etkisi |

Tanım: Çevresel, bilişsel ve durumsal değişkenlerin, bireylerin uyaranları algılaması ve yorumlaması üzerindeki etkisini ifade etmektedir.

Contrast Effect | Karşıtlık Etkisi

Tanım: Bireylerin ardışık iki uyarana ya da duyuma maruz kaldığında ya da yan yana geldiğinde aralarındaki farkın yoğunlaştığı ya da arttığını düşünmelerine ilişkin bilişsel yanılgı algısı. Örneğin: bir trombon sesi, bir keman sesini takip ettiğinde ya da parlak sarı ve kırmızı renge sahip iki nesne aynı anda görüntülendiğinde ortaya çıkan etki buna örnek olarak verilebilir.

Cross-Race Effect | Çapraz-Irk Etkisi

Tanım: Kişi tarafından diğer ırklardan tanıdık olmayan yüzlerin genellikle kendi ırkından yüzlere göre daha kötü hatırlandığı, kültürel ve ırksal gruplar arasında ortaya çıkan bir önyargıdır.

Literatür: Own-Race Effect, Cross-Race Identification Bias

Cryptomnesia | Kriptomnezi

Tanım: Kişinin unuttuğu bir anının yerine gelen, kişinin onun yeni ve belleğinde üretilmiş bir anı olduğunun farkında olmaması ile ilgili bellek hatası türlerinden biridir.

Literatür: Misattribution of Memory

Cue-dependent Forgetting | Uyarıcıya Bağlı Unutma

Tanım: Bireyin bilgiyi belleğine kodladığı sırada mevcut olan uyarıcıların veya ipuçlarının eksik olması nedeniyle bir anının hatırlanamamasıdır.

Literatür: Cue-dependent Memory

Curse of Knowledge | Bilginin Laneti Önyargısı

Tanım: Belirli bir bilgi veya uzmanlığa sahip olan bir kişinin, başkalarının da bu bilgiye sahip olduğunu varsayması eğilimini tanımlayan bilişsel önyargıdır.

Literatür: The Curse of Expertise

Decoy Effect | Yem Etkisi

Tanım: Kişiye sunulan daha düşük nitelikteki üçüncü seçeneğin, kişinin birbirine benzer değerdeki iki seçenek arasında karar verme sürecini etkilemesi ile ilgili bilişsel bir süreçtir.

Denomation Effect | Banknot Etkisi

Tanım: Eldeki tek banknot paranın değeri ne kadar yükselse harcama eğiliminin azalması, daha düşük değerli para miktarı (bozuk para) arttıkça, harcama ihtimalinin yükselmesini ifade eden bilişsel yanılgı.

Distinction Bias | Ayırıcılık Önyargısı

Tanım: Bireylerin iki uyaran, nesne, bilgiyi karşılaştırırken birbirinden ayrı karşılaştırma yaptığında farklı beraber karşılaştırma yaptığında ise ayrı şekilde değerlendirmede bulunmasına ilişkin zihinsel önyargı. Bireyler aynı anda değerlendirme yaptığında bilgileri daha ayırt edici şekilde işlemeye meyillidir.

Dış Etken Yanılsaması | External Agency Bias

Tanım: Kişinin kendi iç motivasyon veya niyetini tanımak yerine eylemlerini veya kararlarını, olumlu sonuçları gizemli dış etkenlere atfetmelerini tanımlayan bilişsel önyargı.

Dunning-Kruger Effect | Dunning-Kruger Sendromu

Tanım: Kişinin belirli bir konuda sınırlı beceri ve kabiliyete sahip olmasına rağmen yeteneklerini abartma eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Literatür: Dunning-Kruger Syndrome

Duration Neglect | Süre İhmali

Tanım: Uzun süre boyunca negatif veya pozitif duygular uyandıran bir olayın süresinin o olayın hatırlanması üzerine etkisi olmadığına bellek ile ilgili ilişkin bilişsel bir yanlılıktır.

Effort Justification | Gayret Önyargısı

Tanım: Kişinin harcadığı eforun (çabanın) olumlu ve büyük bir değer şeklinde sonuçlanacağına dair düşünme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Egocentric Bias | Ben Merkezci Önyargı

Tanım: Kişinin olayları, fikirleri ve inançları değerlendirirken kendi bakış açısına (fikir ve görüşlerine) çok fazla güvenmesi eğilimini ifade eden bir bilişsel önyargıdır.

Empathy Gap | Empati Uçurumu

Tanım: İnsanların kendi duygu, his ve durumundan yola çıkarak başkalarının duygu, his ve durumlarını anlamakta güçlük çekmeleri; kendi duygu, his ve durumlarını tatmin edecek kararlar alma eğilimlerini ifade etmektedir. Örneğin başkalarının bizi anlamalarını beklerken, onların içinde bulundukları durumları göz ardı etme eğiliminde olmak.

Endowment Effect | Sahiplik Etkisi

Tanım: Kişinin halihazırda sahip olduğu, mülkiyeti onda olan bir şeye elinde olmadığı duruma göre daha yüksek değer atfetme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır. Örneğin "Eldeki bir kuş, daldaki iki kuştan iyidir."

Essentialism Bias | Esasçılık Önyargısı

Tanım: Kişinin başka bireylerin içinde yer aldıkları sosyal kategorinin (ırk, etnisite, cinsiyet, cemaat veya cemiyet gibi) özelliklerini göstermesi gerektiğine inanma eğiliminde olması ile ortaya çıkan bilişsel önyargı. Örneğin "siyahi insanların özünde X şeklinde davranmak vardır." şeklinde karşıdaki kişinin özü hakkında önyargı sahibi olmak.

Extrinsic Incentives Bias | Dışsal Teşvik Önyargısı

Tanım: Kişinin davranışlarını ve karar verme süreçlerini içsel motivasyonlar veya kişisel değerleri yerine dışsal ödüller veya cezalara bağlama eğilimini ifade eden bilişsel önyargıdır.

Fading Affect Bias | Kaybolan His Önyargısı

Tanım: Kişinin kendisinde negatif duygular uyandıran anıları, pozitif duygular uyandırana göre daha hızlı unutma eğilimini ifade eden bir bilişsel önyargıdır.

False Consensus Bias | Sözde Fikir Birliği Yanılgısı

Tanım: Bireyin kendi yaptığı seçimlerin, yargıların, inanış ve eylemlerinin toplumun geri kalanında da yaygın olduğuna inanmasına ilişkin bilişsel eğilim.

False Consensus Effect | Sözde Fikir Birliği Etkisi

Tanım: Kişinin inançlarının, tercihlerinin, değerlerinin veya davranışlarının başkaları tarafından ne ölçüde paylaşıldığını olduğundan daha fazla şeklinde düşünme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

False Memory | Yalancı Bellek Hatası

Tanım: Kişinin gerçekte olmamış bir olayı sanki yaşanmış gibi hatırlaması ile ilgili bir çeşit bellek hatasıdır.

Literatür: Misattribution of Memory

Framing effect | Çerçeveleme Etkisi

Tanım: Bir mesajın olumlu veya olumsuz şekilde sunulmasına bağlı olarak bireylerin davranışlarını değiştirmesi ile ilgili zihinsel önyargı.

Frequency Ilussion | Baader-Meinhof Phenomenon | Sıklık Yanılsaması

Tanım: Bir kelime veya nesne gibi yeni bir şeyi fark eden bireylerin bu şeyle sık sık karşılaşmaya başladığını düşünmesine ilişkin bilişsel bir önyargı, yanılsamadır.

Literatür: Frequency Ilussion, Baader-Meinhof Phenomenon

Functional Fixedness Bias | İşlevsel Sabitlik Önyargısı

Tanım: Bir kişinin bir nesneyi geleneksel kullanım şeklinden daha farklı daha verimli kullanma becerisini sınırlayan ve bireyin zorlukları çözerken yenilik yapma ve yaratıcı olma becerisini etkileyen bilişsel bir önyargıdır.

Gambler's Falacy | Kumarbazın Yanılgısı

Tanım: Kişinin risk ve belirsizlik altında karar verirken daha önce birçok defa gerçekleşmiş bir olayın olasılık hesabını dikkate almadan bir daha olmayacağını düşünmesine ilişkin bilişsel bir yanılgıdır. Örneğin 6 defa yazı gelen bir madeni para atışı oyununda sonraki atışta tura gelme olasılığının %50'den fazlasının beklenmesi gibi.

Generation Effect | Meydana Getirme Etkisi

Tanım: Kişinin bilgiyi sadece okuyup dışarıdan almak yerine kişinin kendi zihninde üretilmesi durumunda olguları daha iyi hatırlamasını tanımlayan bir bilişsel etkidir.

Google Effect | Google Etkisi

Tanım: Kişinin hızlı şekilde araştırıp elde edebileceği bilgiyi daha zor şekilde elde edebileceği bilgiye göre daha çabuk unutma eğilimi ifade eden bellek ile ilgili bilişsel bir süreçtir.

Group Attribution Error | Gruba Atfetme Hatası

Tanım: Kişinin kendisine aksi kanıtlar sunulsa bile grubun bir üyesinin özelliklerinin, grubun kalanının da özelliğini yansıttığına inanmasına ilişkin bilişsel yanılgıyı tanımlamaktadır. Örneğin X şehrinden bir insan ile sorun yaşayan kişilerin X şehrindeki herkesin de böyle olduğu yanılgısına düşmesi bir örnektir.

Halo Effect | Hale Etkisi

Tanım: Sosyal psikolojide geliştirilen konsept, bireylerin kişiler, kurumlar ya da nesnelerin sadece bir olumlu/olumsuz özelliğinden yola çıkarak bu olumlu/olumsuz durumu onun diğer tüm özelliklerine genellemesi eğilimini ifade eder.

Hard-Easy Effect | Zor-Kolay Etkisi

Tanım: Kişinin zor görevler karşısında başarı olasılığını olduğundan yüksek kolay olarak algılanan görevde ise olduğundan düşük görme eğilimini tanımlayan bilişsel bir önyargıdır.

Literatür: Hard-Easy Dilemma

Hindsight Bias | Sonradan Anlama Önyargısı

Tanım: Bireylerin geçmişte yaşadığı bir olayın gerçekleşme olasılığını, olay gerçekleştikten sonra tekrardan gözden geçirerek, olayı önceden tahmin edebileceğine ilişkin yaşadığı zihinsel tuzak. Bir çeşit “böyle olacağı belliydi” yanılgısına düşmesidir

Hot-Hand Fallacy | Sıcak El Yanılgısı

Tanım: Kişilerin bir dizi başarıdan sonra, bir bireyin veya kuruluşun bu başarısının devam etme olasılığını olduğundan fazla tahmin etmesi eğilimi ile ilgili zihinsel bir yanılgıdır. Örneğin bir basket maçında artarda üçlük atan basketçiden maç boyunca bunu beklemek gibi.

Humor Effect | Mizah Etkisi

Tanım: Bireylerin komik, mizahi olarak gördükleri bilgileri sıradan bilgilere göre daha kolay hatırlaması eğilimidir.

Hyperbolic Discount | Hiperbolik İndirgeme

Tanım: Kişinin daha küçük ya da daha hızlı elde edebileceği ödülleri/kazançları, daha büyük ve daha geç elde edeceği ödüllere/kazançlara tercih etme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Literatür: Instant Gratification

Identifiable Victim Effect | Mağdurun Tespiti Etkisi

Tanım: Kişinin aynı konuda yardım bekleyen bir grup insan yerine tanıdığı, belirleyebildiği tek bir mağdura yardım etmeye daha istekli olmasını tanımlayan bilişsel bir önyargıdır.

IKEA Effect | Ikea Etkisi

Tanım: Kişinin üretim sürecine kısmen katkıda bulunduğu ürünlere olduğundan daha fazla değer atfetmesi eğilimini tanımlayan bilişsel bir önyargıdır.

Illusion of Asymmetric Insight | Asimetrik İçgörü Yanılsaması

Tanım: Kişinin başkalarını, başkalarının kendilerini anladığından daha iyi anladıklarına inanmaları eğilimini tanımlayan bilişsel bir önyargıyı ifade eder.

Illusion of Control | Kontrol Yanılsaması

Tanım: Kişinin çevresindeki olaylar üzerinde gerçekte sahip olduğundan daha fazla kontrol gücüne sahip olduğunu düşünme eğilimini tanımlayan bilişsel bir önyargıdır.

Illusion of Transparency | Belirginlik Yanılsaması

Tanım: Kişinin düşünce ve duygularının başkaları tarafından görülme derecesini abartmalarına neden olan bilişsel bir önyargıdır.

Illusion of Validity | Geçerlilik Yanılsaması

Tanım: Kişinin özellikle belirli bir veri setinden ya da çıkarımdan yola çıkarak, öznel yorum ve tahminlerinin doğruluğuna aşırı güvenme eğiliminde olmasını tanımlayan zihinsel bir önyargıdır.

Illusory Correlation | Korelasyon Yanılsaması

Tanım: Birbiri ile ilgisi olmayan iki olay, nesne, olgu arasında ilişki olduğunu düşünme eğilimini tanımlayan bilişsel yanılsama.

Illusory Superiority | Üstünlük Yanılsaması

Tanım: Kişinin kendi yeteneklerini, becerilerini, zekasını diğer insanlardan daha yüksek görme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Illusory Truth Effect | Hakikat Yanılsaması Etkisi

Tanım: Yanlış bilgilere sürekli maruz kalma sonunda, bireyin yanlış bilgilerin hakikat olduğunda ilişkin yanılsamadır.

Impact Bias | Etkilenme Önyargısı

Tanım: Kişinin gelecekteki duygusal durumlarının uzunluğunu veya yoğunluğunu abartma eğilimini tanımlayan bilişsel önyargı.

Literatür: Impact Bias, Biased Affective Forecasting, Affective Forecasting, Durability Bias,

In-Group Favoritism Bias | Grup içi Kayırmacılık Önyargısı

Tanım: İnsanların kendileriyle aynı gruba ait olan diğer kişilere ayrıcalıklı muamele yapma eğiliminde olması ile ilgili bilişsel önyargı.

Literatür: Ingroup Bias, In-Group Favoritism

Information Bias | Bilgi Önyargısı

Tanım: Kişinin eldeki görevi veya bir karar vermesi için gerekli veya ilgili olmasa bile konuyla ilgili bilgi arama ve kullanma eğiliminde olmasını tanımlayan bilişsel bir önyargıdır.

Insensitivity to Sample Size | Örnek Büyüklüğüne Duyarsızlık

Tanım: Kişinin örneklem büyüklüğüne bakmadan karar vermesi sonucu, yanlış sonuçlara ulaşması ve hatalı tercihlerde bulunması ile ilgili zihinsel tuzak.

Literatür: Sample Size Fallacy, Sample Size Neglect, Representiveness Bias

Irrational Escalation | İrrasyonel Israr Önyargısı

Tanım: Kişinin başarısız olduğuna veya başarılı olma ihtimalinin düşük olduğuna dair kanıtlara rağmen bir kararda, eylemde veya yatırımda ısrar etme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Isolation Effect | Von Restorff effect | İzolasyon Etkisi

Tanım: Bir grup homojen (birbirine çok benzeyen) uyaran (bilgi, nesne) sunulan bireylerin; diğerlerinden farklılaşan, öne çıkan uyaranı daha kolay hatırlama eğilimini ifade etmektedir.

Literatür: Isolation Effect, Von Restorff effect

Just-World Hypothesis | Adil Dünya Hipotezi

Tanım: Kişinin dünyanın adil olduğuna ve dolayısıyla gerçekleştirdiği eylemlerin ahlaki olup olmamasının eylemlerinin sonuçlarını belirleyeceği inanışına ilişkin eğilimini ifade eder. Bu bağlamda kişi iyilik yapanların ödüllendirileceğine, olumsuz eylemlerde bulunanların ise cezalandırılacağına inanmaya başlar.

Literatür: Just-World Fallacy

Law of Triviality | Önemsizlik Yasası

Tanım: Kişilerin daha önemli olan kompleks şeyler yerine önemsiz, küçük şeyleri dikkate alma eğilimini ifade eden bilişsel önyargıdır.

Literatür: Bikeshedding, Parkinson's law of triviality

Less is Better Effect | Az Olan İyidir Etkisi

Tanım: Kişiye daha az bilgi sunulduğunda kişinin daha kötü kararlar vermesine neden olabilen, kişinin daha az karmaşık seçenekleri tercih etme eğilimini ifade eden bilişsel önyargıdır. Seçenekleri tek başına ayrı seçenekler beraber sunulduğunda farklı değerlendirir.

Levels of Processing Effect | İşleme Düzeyleri Etkisi

Tanım: Kişinin belleğinde bilginin kodlanma şeklinin, o bilginin ne kadar iyi hatırlanacağını etkilediği fikrine dayanan; bilginin anlamlı ilişkilendirme yoluyla daha derin bir düzeyde kodlandığında hatırlanmasının daha kolay olduğunu öne süren bellekle ilgili bilişsel bir etkidir.

Loss Aversion | Kayıptan Kaçınma

Tanım: Kişinin bir birim kaybettiğinde çektiği acının, bir birim kazandığında elde ettiği hazdan daha etkili olmasını tanımlayan bilişsel bir önyargıdır.

Literatür: Disposition Effect

Memory Inhibition | Bilinçdışına İtme

Tanım: Bilişsel süreçleri kolaylaştırmak için belirli anıların erişilebilirliğini geçici veya kalıcı olarak azaltan bellek ile ilgili bilişsel bir süreçtir.

Mental Accounting | Zihinsel Muhasebe

Tanım: Kişilerin tüketim, yatırım veya bağış gibi konularda bilişsel düzeyde farklı hesaplar tutma eğilimini tanımlayan bilişsel önyargıdır.

Mere Exposure Effect | Maruz Kalma Etkisi |

Tanım: Bireyin sıklıkla maruz kaldığı, daha aşina olduğu şeyleri tercih etme eğilimidir.

Misattribution of Memory | Bellek Hatası

Tanım: Kişinin olayları olduğundan farklı hatırlaması şeklinde gerçekleşen bilişsel bir olgudur. Farklı türleri bulunmaktadır. Bunlar "Source Confusion", "Cryptomnesia", "False Memory"

Misinformation Effect | Yanlış Bilgilendirme Etkisi

Tanım: Kişinin bir olay gerçekleştikten sonra öğrendiği bilgilerin, olayla ilgili orijinal anılarına müdahale ederek orijinal anıyı yeniden şekillendirmesi eğilimini ifade eden bellek ile ilgili bilişsel bir yanlılıktır.

Modality Effect | Yeti Etkisi

Tanım: Kişiye bilginin farklı duyusal (görsel, işitsel gibi) biçimlerde sunulması halinde bilginin, anının daha iyi hatırlanacağını ifade eden bellek ile ilgili bir bilişsel yanlılıktır.

Naïve Cynicism | Naif sinizm

Tanım: Kişinin başkalarının fazla benmerkezci/bencil olduğuna yönelik inanışlar geliştirdiğine ilişkin içinde bulunduğu bilişsel yanılgıdır. Örneğin bana A kişisi ile konuşmamamı söyledi çünkü bu onun çıkarına olan bir şeydir.

Naïve Realism | Naif Gerçekçilik

Tanım: Kişinin dünyayı tarafsız, filtresiz şekilde algıladığına inanma eğilimini ifade eder. Kişi içinde büyüdüğü toplumun, çevrenin, yetişme şartlarının tercihleri ve inanışları üzerindeki etkileri olduğunun farkında olmadan eylemde bulunur.

Literatür: Bias Blind Spot

Negativity Bias | Olumsuzluk Önyargısı

Tanım: Bireylerin eşit yoğunluktaki deneyimleri arasında daha olumsuz şeylerin, kişinin psikolojik durumu ve süreçleri üzerinde nötr veya olumlu şeylerden daha büyük etkiye sahip olması, kişinin negatif durumlara daha çok ağırlık vermesi eğilimidir.

Neglect of Probability Bias | Olasılığın İhmali Önyargısı

Tanım: Kişinin risk ve belirsizlik altında karar verirken olasılıkları ihmal etmesi eğiliminde olmasını ifade eden özellikle küçük risklerin tamamen ihmal edilmesi ya da aşırı şekilde büyütülmesi şeklinde ortaya çıkan bilişsel yanılgı.

Literatür: The Neglect of Probability Bias, Probability Neglect

Next-in-Line Effect | Sıradaki Etki

Tanım: Kişinin çaba göstermesi gereken bir olaydan hemen önce duyduğu, gördüğü, deneyimlediği şeyi; olaydan çok daha önce ya da sonra duyduğu, gördüğü, deneyimlediği şeylere göre daha zor şekilde hatırlamasını tanımlayan bellek ile ilgili bir süreçtir.

Normalcy Bias | Normalleştirme Önyargısı

Tanım: Kişinin genellikle bir devekuşu gibi kafasını kuma gömerek potansiyel olarak olumsuz bilgi veya durumlardan kaçınma veya bunları görmezden gelme eğilimini ifade eder.

Not Invented Here Syndrome | Burada İcat edilmedi Sendromu

Tanım: Kişilerin, kurumların ya da toplulukların; dış kaynaklı ürünleri, araştırmaları, standartları veya bilgileri kullanmaktan veya satın almaktan kaçınma eğilimini ifade eden zihinsel bir yanılgıdır. Genellikle sosyal, kurumsal veya kurumsal kültürler tarafından benimsenir.

Observer Effect | Gözlemci Etkisi

Tanım: Gözleyen kişinin fark etmeden gözlediği kişinin davranışlarını etkileme sürecini tanımlar. Deneyci etkisi / deneyci önyargısı şeklinde, deney yapan kişinin farkına varmadan katılımcının davranışlarını etkilemesi şeklinde de bilinmektedir.

Literatür: Observer Effect, Experimenter's Bias, Experimenter Demand Effect

Observer-Expectancy Effect | Gözlemci Beklentisi Etkisi

Tanım: Gözlendiğini/izlendiğini düşünen kişilerin, gözleyen kişinin önyargılarına göre kendi davranışlarını değerlendirme/değiştirme eğiliminde olması ile ilişkili süreci ifade eder.

Optimism Bias | İyimserlik Önyargısı

Tanım: Kişinin yeteneklerini ve/veya olumlu olayların gerçekleşme olasılığını abartma, olumsuz olayların gerçekleşme olasılığını ise küçük görmesi eğilimi ile ilgili zihinsel tuzaktır.

Ostrich Effect | Devekuşu Etkisi

Tanım: Kişilerin kendinde negatif duygu uyandıran, inanışları ile çelişen, olumsuz bilgilere karşı kendini kapatması, bilgilerden kaçınma eğiliminde olmasını anlamına gelmektedir.

Outcome Bias | Nihai Sonuç Önyargısı

Tanım: Kişinin bir kararı, kararın kalitesine ilişkin bir değerlendirmeye dayandırmak yerine sonucuna göre yargılama eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Overconfidence Bias | Kendine Aşırı Güvenme Önyargısı

Tanım: Kişinin genel olarak yetenek ve becerilerinde, kararlarında aslında olduğundan daha başarılı görme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Pareidolia |

Tanım: Kişilerin tesadüfi veya belirsiz bir görsel örüntü içinde belirli, genellikle anlamlı bir görüntüyü algılama eğiliminde olmasını tanımlamaktadır.

Peak-End Rule | Zirve-Son Kuralı

Tanım: Kişinin bir deneyimi büyük ölçüde olumlu ya da olumsuz şekilde zirve noktasın nasıl hissettiği ve deneyimin sonunda nasıl hissettiğine göre değerlendirdiği psikolojik bir sezgisel yöntemdir.

Picture Superiority Effect | Görsel Üstünlüğü Etkisi

Tanım: Diğer her şey eşitken, bireylerin görsel bilgileri, kelimelerden daha iyi hatırlama eğilimi.

Placebo Effect | Plasebo Etkisi

Tanım: Bir ilacın, bir tedavinin etkisi olmasa bile kişinin onu işe yaradığını düşünmesi, işe yaraması.

Planning Fallacy | Planlama Safsatası

Tanım: Kişinin planladığı bir şeyi bitirme süresi, maliyeti ve riskleri hakkındaki tahminleri konusunda fazla iyimser olma eğilimini tanımlayan davranışsal önyargıdır..

Pozitivity Effect | Pozitiflik Etkisi

Tanım: Kişilerin nötr veya negatif bilgilere kıyasla pozitif bilgilere daha fazla odaklanma ve bunları hatırlama eğiliminde olmasını tanımlayan bilişsel önyargıdır.

Prejudice Bias | Peşin Hüküm Önyargısı

Tanım: Kişinin başkalarını ait olduğu sosyal kategoriye (parti, takım, etnisite, cinsiyet) bakarak değerlendirmesi ile ilgili bilişsel bir önyargıdır.

Literatür: Stereotypical Bias

Primacy Effect | Birincilik Etkisi

Tanım: Kişinin ona sunulan bilgiler arasında ilk sunulan bilgiyi sonraki sunulanlara göre daha doğru, ayrıntılı hatırlamasını ifade eden bellek ile ilgili bilişsel bir yanlılıktır.

Pro-innovation Bias | Yenilik Taraftarlığı Önyargısı

Tanım: Kişinin inovasyona karşı aşırı olumlu bir tutum ve yeni fikirleri, teknolojileri veya uygulamaları doğası gereği olumlu veya avantajlı olarak algılama, risk ve maliyetlerini göz ardı etme eğilimini içeren bilişsel bir önyargıdır.

Processing Difficulty Effect | İşlem Zorluğu Etkisi

Tanım: Kişi karar verirken zihninde diğerlerine göre daha zor bilgileri işlemeye çalışmasının daha sonra onun bu zor bilgileri daha iyi hatırlamasına yardım etmesini ifade eden bir etkidir.

Literatür: Disfluency Effect

Reactance Bias | Tepki Önyargısı

Tanım: Kişinin seçme özgürlüğü veya özerkliği tehdit edildiğinde kişinin algıladığı şeye (bilgiye, tercihe, bir şeye ) karşı güçlü bir direnç veya karşıtlık hissetme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır. Ters psikoloji olarak da tanımlanabilir.

Literatür: Reverse Psychology, Psychological Reactance

Reactive Devaluation | Tepkisel Değersizleştirme

Tanım: Kişinin karşı tarafa karşı olumsuz veya düşmanca hisleri varken; karşı tarafın tekliflerini, eylemlerini küçümseme, olduğundan daha değersiz görme eğilimini ifade eder.

Recency Effect | Güncellik Etkisi

Tanım: Kişinin en son bilgiyi (gerçekleşen güncel olayları, nesneleri, tartışmaları, gördüğü nesneleri) öncekilere göre daha hızlı, detaylı hatırlaması eğilimini ifade eden bellek işleme süreci ile ilgili bir olgudur.

Restrain Bias | Kendini Kontrol Önyargısı

Tanım: Kişinin bir karar verirken baştan çıkarıcı ayartmalara karşı koyma yeteneğini, ön-kontrol kabiliyetini abartma eğilimini tanımlayan bilişsel bir önyargıdır.

Rhyme-as-Reason Effect | Kafiye Etkisi

Tanım: Kişinin bir şey ona kafiyeli olarak sunulduğunda kafiye içermeyen haline göre onu daha gerçekçi bulması eğilimini ifade eden bir bilişsel önyargıdır.

Literatür: Eaton–Rosen Phenomenon

Risk Compensation | Risk Telafisi Önyargısı

Tanım: Kişinin riskli durumlar karşısında risk alma eğilimini güncellemesi, risk arttığında daha dikkatli olurken risk azaldığında kendini daha rahat ve güvende hissederek karar vermeye başlaması ile ilgili bilişsel bir önyargıdır.

Literatür: Risk Homeostasis

Rosy Retrospection | Romantik Geçmişe Bakış

Tanım: Kişilerin diğer her şey eşitken, geçmişi şimdiki zamandan daha sevgiyle hatırlama eğilimini ifade eden "nostalji" kavramıyla paralel giden bilişsel önyargı.

Literatür: The Trap of Rosy Retrospection Bias

Selective Perception | Algıda Seçicilik

Tanım: Bireylerde duygusal rahatsızlığa neden olan ve bireyin önceki inançları ile çelişen uyaranları fark etmemesi ve daha çabuk unutması eğilimi. Olguyu çözmeye çalışan kişinin hangi bilgiyi kullanacağına hangisini kullanmayacağına ilişkin süreçtir.

Self-licencing Bias | Kendini Aklama Önyargısı

Tanım: Kişinin yaptığı iyi bir eylem sonrasında kendi imajına, benlik kavramına güveninin artması sonucu ondan sonraki ahlaksız davranışları hakkında daha az endişe duyması, ahlaki olmayan davranışın sonuçlarının olmayacağını düşünme eğiliminde olmasını ifade eder. Örneğin yoksullara yardım eden birinin vergi kaçırma eylemini ahlaki olarak aklaması örnek olabilir.

Self-reference Effect | Öz-referans Etkisi

Tanım: Bireylerin belleklerinde yer alan birçok bilgi arasında, kendilerini ilgilendiren, kendi deneyimleri ile ilgili bilgileri daha rahat hatırlaması eğilimidir.

Self-Serving Bias | Kendine Hizmet Önyargısı

Tanım: Kişinin kendi özgüven ve öz saygısını artırmak veya sürdürmek için kendisini aşırı olumlu bir bakış açısıyla değerlendirme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Semmelweis Reflex | Semmelweis Refleksi

Tanım: Kişinin önceden var olan inanışlarına bağlı kalma ve bunlarla çelişen yeni fikirleri (yeterli kanıt sunulmasına rağmen) reddetme yönündeki davranışsal eğilimidir.

Literatür: Semmelweis effect

Serial Recall Effect | Sıralı Hatırlama Etkisi

Tanım: Kişinin belleğindeki anıları belirli bir düzen, sıralama içinde bilinç düzeyine getirebilmesini ifade eden bellek ile ilgili bir bilişsel süreçtir.

Serial-position Effect | Sıralama Etkisi

Tanım: Kişinin listenin başında ve sonunda yer alan şeyleri, listenin ortasında yer alanlara göre daha kolay hatırlaması.

Social Comparison Bias| Sosyal Kıyas Etkisi

Tanım: Kişinin fiziksel, sosyal veya zihinsel olarak kendisinden daha iyi görülen birinden hoşlanmama ve rekabet etme duygularına sahip olma eğilimini tanımlayan bilişsel önyargı.

Social Desirability Bias | Toplumca Kabul Edilme Önyargısı

Tanım: Kişinin sosyal olarak kabul edilebilir veya arzu edilen yanıtlar vererek kendilerini olumlu bir ışık altında sunma eğiliminde olmalarını tanımlayan bilişsel bir önyargıdır. Özellikle öz-raporlama ile ilişkin araştırmalarda bir tür yanıt önyargısına neden olur.

Source Confusion | Kaynak Karmaşası

Tanım: Kişinin bilgiyi belirli bir kaynaktan elde etmiş olmasına rağmen başka bir kaynaktan elde edilmiş gibi hatırlaması anlamına gelen bir tip bellek hatasıdır. Kişinin yaşadığı bir olayı başkasından dinlediğinde farklı şeyler hatırlaması

Literatür: Misattribution of Memory

Space Effect | Ara Verme Etkisi

Tanım: Kişi bilgiyi tekrar ederken bunu daha kısa süreler yerine daha uzun sürelere yayarak yaptığında, bilginin daha etkili bir şekilde hatırlanmasını ifade eden etki.

Spotlight Effect | Spot Işığı Etkisi

Tanım: Kişilerin gerçekte olduğundan daha fazla fark edildiğine ve gözlemlendiğine inanma eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Stereotyping | Stereotipleştirme

Tanım: Kişinin belirli bir grup insan hakkında basmakalıp yargılar geliştirmesi eğilimini tanımlamaktadır. Örneğin kadınlar futbolda başarısız olurlar düşüncesi bir kalıp önyargıdır.

Subadditivity Effect | Düşük İhtimal Etkisi

Tanım: İnsanların iki olayın bir araya gelmesine, olayların bağımsız olarak meydana gelme olasılıklarından daha düşük bir olasılık atama eğilimini tanımlayan bilişsel önyargıdır. bireyler iki olayın birlikte meydana gelmesini, tek tek olasılıklarının toplamından daha az olası olarak algılayabilmektedir.

Suggestibility | Telkine Açıklık

Tanım: Kişinin başkalarının telkinlerini kabul etme, telkin edilmeye açık olma eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır. Kişinin tam olarak anımsamadığı, boşluklar içeren anılarının yanlış telkinlerle hatalı şekilde doldurulma ihtimali bulunmaktadır.

Sunk Cost Fallacy | Batık Maliyet Safsatası

Tanım: Kişinin daha önceden vermiş olduğu kararların sonucu olarak beklediği faydadan ziyade, önceki yatırımlarının, çabalarının ona olan maliyetine (batık maliyetler) dayanarak bir projeye, yatırıma ya da bir konuda çabaya devam etmeyi sürdürme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Literatür: Sunk Cost Bias

Survivorship Bias | Hayatta Kalma Önyargısı

Tanım: Görünür başarılı bir alt grubun, içinde bulunduğu grupla karıştırılmasıyla ortaya çıkan bilişsel önyargıdır.

Literatür: Survival Bias

Testing Effect | Sınama Etkisi

Tanım: Kişinin öğrenme süresinin bir kısmını bellekten yeniden o bilgiyi almaya ayırdığında (kendini test ettiğinde) o bilginin kişinin uzun süreli belleğinde yer alma ihtimalinin arttığını tanımlayan bellek ile ilgili bilişsel süreçtir.

The Well Travelled Road Effect | Bildiğim Yol Etkisi

Tanım: Yolcuların (sürücülerin, seyahat edenlerin) rotaya aşinalıklarına bağlı olarak gidecekleri yolu kat etmek için geçen süreyi farklı şekilde tahmin etmeleri eğilimini tanımlayan bilişsel bir önyargıdır. Sıkça seyahat edilen yollar ile ilgili güzergahı kat etme süresi, aşina olunmayan yollara göre daha kısa sürecek şeklinde tahmin edilir.

Third-person Effect | Üçüncü Şahıs Etkisi

Tanım: Kişinin kitlesel medya mesajlarının başkaları üzerinde kendisi üzerinde bıraktığı etkiden daha büyük bir etkiye sahip olduğunu düşünme eğilimi ile ilgili bilişsel bir önyargıdır.

Tip of the Tongue Phenomenon | Dilimin Ucunda Fenomeni

Tanım: Kişinin bildiği bir kelimeyi tam olarak hatırlayamadığı ancak benzer biçim ve anlamdaki kelimeleri hatırlayabildiği bir durumu ifade eden bellek ile ilgili bilişsel bir fenomendir.

Trait Ascription Bias | Temel Atıf Hatası

Tanım: Kişinin başkalarının davranışlarını açıklarken bunu içsel faktörlere (kişilik veya eğilim gibi) atfetmesi ama dışsal faktörlerin (ekonomik, sosyal veya çevresel faktörler gibi) davranışlar üzerine etkisini göz ardı etme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.

Zeigarnik Effect | Zeigarnik Etkisi

Tanım: Kişinin tamamlamadığı görev ve sorumlulukları, tamamlanmış olanlara göre daha hızlı hatırlaması eğilimini tanımlayan bilişsel bir önyargıdır.

Zero Sum Bias | Sıfır Toplam Önyargısı

Tanım: Bir grup canlı etkileşime girdiğinde, bir canlının ancak diğerinin "kaybetmesi" halinde fayda sağlayabileceği veya "kazanabileceği" şeklindeki yanlış inanç eğilimini ifade eder. Bir şeyler artıyorsa başka bir şey düşmelidir.

Zero-Risk Bias | Sıfır Risk Önyargısı

Tanım: Kişinin riski azaltabilecek alternatifleri seçmek yerine riski tamamen ortadan kaldırabileceği tercihlerde bulunma eğilimi anlamına gelen bilişsel bir önyargıdır.