Bilişsel Önyargılar sözlüğü, literatürde en sık karşılaşılan 150 zihinsel tuzaktan oluşan sürekli güncellenecek bir bilişsel önyargılar listesidir. Bilişsel önyargılar dört farklı başlık altında toplanabilir. Bunlar i) Bilgi (information): Bilgiyi filtremele süreci ile ilgili önyargılar, ii) Anlam (Meaning): Bilgiler arası bağlantı kurma, bildiklerimizden yola çıkarak örüntü kurma süreci ile ilgili önyargılar, ii) Hız (Speed): Yeni bilgiye dayanarak karar vermeye ilişkin önyargılar, iv) Bellek (Memory): Belleğimize kaydedeceğimiz ve kullanabileceğimiz bilgileri etkili şeklinde kullanma sürecinde ortaya çıkan önyargılar. Kodeksi indirmek için tıklayınız
Bilişsel Önyargılar Kodeksi
Bilişsel Önyargı Arama Kutusu
S
Selective Perception | Algıda Seçicilik
Tanım: Bireylerde duygusal rahatsızlığa neden olan ve bireyin önceki inançları ile çelişen uyaranları fark etmemesi ve daha çabuk unutması eğilimi. Olguyu çözmeye çalışan kişinin hangi bilgiyi kullanacağına hangisini kullanmayacağına ilişkin süreçtir.
Self-licencing Bias | Kendini Aklama Önyargısı
Tanım: Kişinin yaptığı iyi bir eylem sonrasında kendi imajına, benlik kavramına güveninin artması sonucu ondan sonraki ahlaksız davranışları hakkında daha az endişe duyması, ahlaki olmayan davranışın sonuçlarının olmayacağını düşünme eğiliminde olmasını ifade eder. Örneğin yoksullara yardım eden birinin vergi kaçırma eylemini ahlaki olarak aklaması örnek olabilir.
Self-reference Effect | Öz-referans Etkisi
Tanım: Bireylerin belleklerinde yer alan birçok bilgi arasında, kendilerini ilgilendiren, kendi deneyimleri ile ilgili bilgileri daha rahat hatırlaması eğilimidir.
Self-Serving Bias | Kendine Hizmet Önyargısı
Tanım: Kişinin kendi özgüven ve öz saygısını artırmak veya sürdürmek için kendisini aşırı olumlu bir bakış açısıyla değerlendirme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.
Semmelweis Reflex | Semmelweis Refleksi
Tanım: Kişinin önceden var olan inanışlarına bağlı kalma ve bunlarla çelişen yeni fikirleri (yeterli kanıt sunulmasına rağmen) reddetme yönündeki davranışsal eğilimidir.
Literatür: Semmelweis effect
Literatür: Semmelweis effect
Serial Recall Effect | Sıralı Hatırlama Etkisi
Tanım: Kişinin belleğindeki anıları belirli bir düzen, sıralama içinde bilinç düzeyine getirebilmesini ifade eden bellek ile ilgili bir bilişsel süreçtir.
Serial-position Effect | Sıralama Etkisi
Tanım: Kişinin listenin başında ve sonunda yer alan şeyleri, listenin ortasında yer alanlara göre daha kolay hatırlaması.
Social Comparison Bias| Sosyal Kıyas Etkisi
Tanım: Kişinin fiziksel, sosyal veya zihinsel olarak kendisinden daha iyi görülen birinden hoşlanmama ve rekabet etme duygularına sahip olma eğilimini tanımlayan bilişsel önyargı.
Social Desirability Bias | Toplumca Kabul Edilme Önyargısı
Tanım: Kişinin sosyal olarak kabul edilebilir veya arzu edilen yanıtlar vererek kendilerini olumlu bir ışık altında sunma eğiliminde olmalarını tanımlayan bilişsel bir önyargıdır. Özellikle öz-raporlama ile ilişkin araştırmalarda bir tür yanıt önyargısına neden olur.
Source Confusion | Kaynak Karmaşası
Tanım: Kişinin bilgiyi belirli bir kaynaktan elde etmiş olmasına rağmen başka bir kaynaktan elde edilmiş gibi hatırlaması anlamına gelen bir tip bellek hatasıdır. Kişinin yaşadığı bir olayı başkasından dinlediğinde farklı şeyler hatırlaması
Literatür: Misattribution of Memory
Literatür: Misattribution of Memory
Space Effect | Ara Verme Etkisi
Tanım: Kişi bilgiyi tekrar ederken bunu daha kısa süreler yerine daha uzun sürelere yayarak yaptığında, bilginin daha etkili bir şekilde hatırlanmasını ifade eden etki.
Spotlight Effect | Spot Işığı Etkisi
Tanım: Kişilerin gerçekte olduğundan daha fazla fark edildiğine ve gözlemlendiğine inanma eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.
Stereotyping | Stereotipleştirme
Tanım: Kişinin belirli bir grup insan hakkında basmakalıp yargılar geliştirmesi eğilimini tanımlamaktadır. Örneğin kadınlar futbolda başarısız olurlar düşüncesi bir kalıp önyargıdır.
Subadditivity Effect | Düşük İhtimal Etkisi
Tanım: İnsanların iki olayın bir araya gelmesine, olayların bağımsız olarak meydana gelme olasılıklarından daha düşük bir olasılık atama eğilimini tanımlayan bilişsel önyargıdır. bireyler iki olayın birlikte meydana gelmesini, tek tek olasılıklarının toplamından daha az olası olarak algılayabilmektedir.
Suggestibility | Telkine Açıklık
Tanım: Kişinin başkalarının telkinlerini kabul etme, telkin edilmeye açık olma eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır. Kişinin tam olarak anımsamadığı, boşluklar içeren anılarının yanlış telkinlerle hatalı şekilde doldurulma ihtimali bulunmaktadır.
Sunk Cost Fallacy | Batık Maliyet Safsatası
Tanım: Kişinin daha önceden vermiş olduğu kararların sonucu olarak beklediği faydadan ziyade, önceki yatırımlarının, çabalarının ona olan maliyetine (batık maliyetler) dayanarak bir projeye, yatırıma ya da bir konuda çabaya devam etmeyi sürdürme eğilimini ifade eden bilişsel bir önyargıdır.
Literatür: Sunk Cost Bias
Literatür: Sunk Cost Bias